Ochrona Sygnalistów – nowe wyzwania i obowiązki dla przedsiębiorców
Wprowadzenie nowych regulacji
24 czerwca 2024 roku została opublikowana ustawa o ochronie sygnalistów, która wywołała żywe dyskusje wśród prawników i przedsiębiorców. Nowe przepisy wejdą w życie 24 września 2024 roku, z wyjątkiem regulacji dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które zaczną obowiązywać sześć miesięcy później. Oznacza to, że firmy zatrudniające co najmniej 50 pracowników mają mniej niż dwa miesiące na dostosowanie swoich procedur do nowych wymogów.
Ochrona sygnalistów – Sygnalista i jego rola
Sygnalistą, zgodnie z ustawą, może być każda osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje o naruszeniach prawa uzyskane w kontekście związanym z pracą. Dotyczy to pracowników, pracowników tymczasowych, osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, przedsiębiorców, prokurentów, akcjonariuszy, członków organów osób prawnych, osób pracujących pod nadzorem wykonawców, stażystów, wolontariuszy, praktykantów, funkcjonariuszy i żołnierzy.
Ochrona sygnalistów obowiązuje od momentu dokonania zgłoszenia wewnętrznego, zewnętrznego lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem, że sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacje są prawdziwe. Zakres ochrony obejmuje wszystkie naruszenia prawa przewidziane przez dyrektywę 2019/1937, a także naruszenia prawa krajowego w dziedzinach takich jak zamówienia publiczne, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska oraz konstytucyjne wolności i prawa obywatelskie w relacjach z organami władzy publicznej.
Ochrona sygnalistów jest niezależna od formy świadczenia pracy i obejmuje również osoby dokonujące zgłoszeń przed nawiązaniem stosunku pracy lub po jego zakończeniu. Ustawa chroni także osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz podmioty związane z sygnalistą, takie jak osoby fizyczne, prawne i inne jednostki organizacyjne.
Ochrona sygnalistów – Obowiązki pracodawców
Ochrona sygnalistów nakłada na pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 50 osób, obowiązek wdrożenia procedur dokonywania zgłoszeń wewnętrznych. Procedury te muszą obejmować powołanie osoby odpowiedzialnej za przyjmowanie zgłoszeń oraz jednostki bezstronnie weryfikującej zgłoszenia i podejmującej odpowiednie działania następcze. Pracodawcy muszą także zapewnić, że sygnaliści otrzymają potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia w ciągu siedmiu dni, a sama sprawa zostanie rozpatrzona maksymalnie w ciągu trzech miesięcy. Ustawa wymaga również prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych, który zawiera szczegółowe dane o wszystkich dokonanych zgłoszeniach.
Obowiązek wdrożenia procedur dotyczy zarówno osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, jak i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Procedura musi umożliwiać zgłaszanie naruszeń anonimowo i obejmować szczegółowy tryb postępowania z takimi zgłoszeniami. Ochrona sygnalistów zobowiązuje również pracodawców do podejmowania działań następczych z należytą starannością.
Obowiązki te nie dotyczą jednostek działających w sektorze finansowym, takich jak banki i fundusze inwestycyjne, które muszą mieć ustanowione kanały zgłoszeń w każdym przypadku. Wyłączenie z tego obowiązku dotyczy także gmin i powiatów liczących mniej niż 10 000 mieszkańców.
Ochrona sygnalistów – Zakaz działań odwetowych
Ochrona sygnalistów przewiduje zakaz podejmowania jakichkolwiek działań odwetowych wobec osób zgłaszających naruszenia prawa. Działania odwetowe obejmują szeroki zakres czynności, które mogą prowadzić do:
– zakończenia zatrudnienia sygnalisty,
– odmowy nawiązania stosunku pracy,
– negatywnych zmian warunków zatrudnienia,
– mobbingu,
– zastraszania,
– wykluczenia,
– wszelkich innych działań skutkujących stratami gospodarczymi lub naruszeniem dóbr osobistych sygnalisty.
Przykłady działań odwetowych to między innymi: odmowa awansu, zawieszenie obowiązków służbowych, przekazanie obowiązków innemu pracownikowi, zmiana miejsca lub czasu pracy, negatywna ocena wyników pracy, przymus, zastraszanie, wykluczenie, niesprawiedliwe traktowanie oraz działania utrudniające znalezienie przyszłej pracy w danym sektorze.
Ustawa również chroni przed próbami oraz groźbami zastosowania działań odwetowych. Zakaz obejmuje także osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych oraz osoby świadczące usługi na podstawie innych stosunków prawnych, o ile ich charakter nie wyklucza zastosowania takiej ochrony.
W przypadku tych osób, działaniami odwetowymi mogą być na przykład wypowiedzenie umowy dotyczącej dostawy towarów lub świadczenia usług, odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie bez wypowiedzenia, nałożenie obowiązku, odmowa przyznania, ograniczenie lub odebranie uprawnienia, takiego jak koncesja, zezwolenie czy ulga.
Kluczowym elementem ochrony sygnalistów jest subiektywne, uzasadnione przeświadczenie sygnalisty o prawdziwości zgłaszanych naruszeń. W sytuacji, gdy pracodawca dopuści się działań odwetowych, może zostać ukarany grzywną lub karą pozbawienia wolności do trzech lat, co podkreśla wagę przestrzegania przepisów dotyczących ochrony sygnalistów.
Ochrona sygnalistów – Odszkodowania i konsekwencje
Ochrona sygnalistów przewiduje prawo do odszkodowania dla sygnalisty, który padł ofiarą działań odwetowych. Odszkodowanie to nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, co stanowi dolną granicę możliwych roszczeń. Sygnalista może również domagać się zadośćuczynienia, a wycena doznanej szkody lub krzywdy może znacznie przekraczać minimalną kwotę odszkodowania. Warto podkreślić, że osoba, która świadomie zgłosiła fałszywe informacje, może być zobowiązana do zapłaty odszkodowania za naruszenie dóbr osobistych. Jednak udowodnienie intencjonalności fałszywego zgłoszenia jest często trudne w praktyce.
Ponadto, działania odwetowe wobec sygnalistów są traktowane jako przestępstwo, za które grozi kara pozbawienia wolności do trzech lat. Przestępstwem jest również świadome uniemożliwianie lub istotne utrudnianie dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa, za co grozi grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Świadome zgłoszenie nieprawdziwych informacji również podlega karze, co podkreśla wagę przestrzegania przepisów ochrony sygnalistów.
Z kolei brak wdrożenia odpowiednich procedur dokonywania zgłoszeń wewnętrznych lub ich niewłaściwe wdrożenie może skutkować karą grzywny. Ochrona sygnalistów ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i sprawiedliwości zarówno dla zgłaszających, jak i dla osób, przeciwko którym zgłoszenia są kierowane.
Rola organów publicznych i Rzecznika Praw Obywatelskich
Organy publiczne, w tym Rzecznik Praw Obywatelskich, są zobowiązane do przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych, weryfikacji zgłoszeń oraz podejmowania odpowiednich działań następczych. RPO ma również obowiązek udzielania sygnalistom wsparcia i sporządzania rocznych sprawozdań dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które przekazuje do Komisji Europejskiej oraz polskiego parlamentu.
Podsumowanie
Nowe przepisy dotyczące ochrony sygnalistów wprowadzają szereg obowiązków dla pracodawców oraz szeroką ochronę dla osób zgłaszających naruszenia prawa. Firmy muszą dostosować swoje procedury, aby sprostać nowym wymaganiom i zapewnić sygnalistom odpowiednią ochronę. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj. Wdrażanie tych regulacji może być wyzwaniem, ale jest kluczowe dla zapewnienia transparentności i zgodności z prawem w działalności przedsiębiorstw.
